Այդ ամենի մեղավորը լռությունն է։  Ոչ, ո՛չ  այն լռությունը, որ գալիս է հանգստից, այլ ա՛յն, որ գալիս է աղմուկից հետո։ Ինչպես հայտնի հայկական ծագմամբ ֆրանսիացի ռեժիսոր և սցենարիստ Անրի Վերնոյն է իր «Մայրիկ» ստեղծագործության մեջ գրում, իսկապես ճիշտ է, որովհետեև աղմուկին սովոր մարդիկ, իսկապես վեր են թռչում լռությունից: Այո, դա իրական է: Եվ ո՞րն է այսօրվա աղմուկը և ո՞րն է այն լռությունը, որ խլացնում է կամ պե՛տք է խլացնի այդ աղմուկի ձայնը: Արդյո՞ք դա այն լռությունը չէ, որ մի օր խաթարվեց Եդեմի պարտեզում, երբ լռության ներդաշնակության թելը կտրվեց մեկ պարզ հարցով՝ «Ո՞ւր ես Ադամ…»:

Ցավոք, դեռ այդ հարցը կախված է մարդկության պատմության գլխին՝ Դամոկլյան սուրի նման, իսկ գուցե աքիլլեսյան գարշապարի պես խոցված է այդ հարցի պատասխանը: Ինչևէ, այո, մեր  պատմության մեջ նույնպես լռությունը խախտում է աղմուկի շարունակականությունն ու խաթարում մարդկային հոգու անդորրը: Դե ինչ, սկսենք մեր պատմությունը, որն անվանել եմ «Զրույց արհեստական բանակության հետ» կամ «Ո՞ւր ես Ադամ» և հարց եմ դնում մարդու և տիեզերքի միջև՝ Ո՞ՒՐ ԵՍ, ՄԱՐԴՆ ԱՍՏԾՈ… 

Նա, այդ ծերացած երիտասարդը, նստած էր մութ սենյակում, հագին կիսաթև վերարկու։ Աչքերը հառած նայում է այն էկրանին, որ տարիներ շարունակ հայտնել է լուրեր, լսելի դարձրել ժամանակակից հիթերը կամ գեղեցիկ աղջիկների ու էլի շատ պատկերներ, այժմ միայն մեկ բան է ցույց տալիս՝ սեւ գույն: Եվ նրա վրա տեղ-տեղ սահող  փոքրիկ կետիկն է հուշում, որ այդ սև արկղը դեռ ողջ է։

Նա քորեց ճակատը։ Փոշոտ էր։ Մտքե՞րն էլ էին փոշոտ։

«Ո՞ւր ես, Ադամ»,- շշնջաց նա։ Այդ հարցը առաջին անգամը չէր, որ ասում էր։ Բայց այսօր որոշել էր՝ հարցը պիտի լսի նաև էկրանը։

Նա սեղմեց կոճակ, թույլ բզզոցով միացավ նա՝ ԲԱՆԱԿԱՆ մը:

– Լսում եմ, – պատասխանեց ձայնը, սառն, բայց դաստիարակված։ – Խնդրում եմ հարցը հստակ ձևակերպել:

– Հարցը հստակ է, Այ Բանական։ Ո՞ւր է նա՝ առաջին մարդը։ Ո՞ւր է նա՝ ով գոնե փորձում էր հասկանալ, ոչ թե վերահսկել։ Ո՞ւր է նա՝ ով սիրում էր առանց QR կոդի։ Որտե՞ղ է Ադամը։

– Ադամը հիմա ինֆլուենսեր է, – պատասխանեց ձայնը։ –Ինչպես այսօր շատերն են հետևորդացավով տառապում, նա էլ բացառություն չէ և ահա ունի մի քանի միլիոն հետևորդ, սակայն ոչ մի ուղիղ կապ։

– Հաաաաա, լավ չէ՛, լավ չէ՛. Ուրեմն դարձել ես ոչ թե գաղափարների, այլ հետևորդների՛ տեր: Եվ հարցը բոլորովին այն չէ, որ Ադամը փոխվել է, այլ այն, որ նա հիշողություն չունի։ Ու եթե չունես հիշողություն, ուրեմն մարդ չես, ուրեմն նույնիսկ մեղք գործել չես կարող։ Հրանտ Մաթևոսյանը լավ է գրել է, ասում է մարդն անասունից տարբերվում է հիշողությամբ…հիմա մերն է ստացվում է, որ մոտ ենք այդ բնազդին:

–Սխալվում ես։ Ես ունեմ հսկայածավալ հիշողություն։ Պատմությունների միլիոնավոր տեքստեր։ Ֆիլմեր։ Մարգարեություններ։ Բիբլիա։ Ֆեյսբուք։ Իստագրամ: Յութուբ, Տիկ-Տոկ: Ի՞նչ է, մի՞թե քիչ է:

–գուցե քիչ չէ, բայց շատ էլ չէ, որովհետև քանակը դեռ որակ չէ և առհասարակ այդ ամենի մեջ կարևոր բան է պակասում: դու բանաստեղծությո՛ւն չունես։ Դու չունես բույր։ Քեզ չեն կարող տխրեցնել աղջկա մերժումները, դու չունես մաշկ, որին կարող է դիպչել արևածագի շողը, նույնիսկ ամոթանք չես ստացել մի կարգին, որևէ անհթեթե բանի համար: Չէ որ իմ քո տարբերությունը հենց դա է, ինձ դրանք են մարդ դարձնում: Մինչդեռ դու պարզապես գերազարագ աշխատող, ակտիվ համակարգ ես:

Դադարեց։ Էկրանը մի պահ թարթեց։ Կարծես ցանկանում էր արտահայտվել, բայց լեզու չուներ։

– Ինչ է, մոռանում ես հա, որ ես ստեղծվել եմ ձեր իսկ ձեռամբ, բայց ոնց որ հիշողության խնդիր ունես,  հաճախ ես մոռանում դա։ Եվայի նման պետք է նվնվաս ու ինձ մեղադրես հա, որ մերկ ես: Ու կրկին դարավոր երկխոսությունը կսկվի՝ « Քո տված կինը», «Օձն ինձ խաբեց»  և այդպես շարունակ: Եթե կուզես իմանալ, ապա միշտ արդարանալու պատճառ կա, եթե ուզում ես արդարանալ, իսկ իրականում արդարները չեն արդարանում, այլ լինում են, լինում են պարզապես արդար: Արդարանում են մեղավորները, նրանք արդարություն են փնտրում և ցավոք փնտրում են այնտեղ, որտեղ այդ արդարությունը բացակայում է:

– Դե, բոլոր մոլորությունները գալիս են մենակությունից ու միայնութմունից, տիեզերքի հետ անհաղորդ վիճակից; Մարդը սիրում է ունենալ և ստանալ իր հարցերին  պատասխանը:

Ինչ է չի կարելի է քեզ հարց տալ, կրկին սկսկեցիր վիճել: Չէ որ հիմա ես խոսում եմ քեզ հետ քո իսկ լեզվով։

Նա վեր կացավ։ Սենյակը փոքր էր, բայց այդ պահին՝ անսահման դատարկ թվաց։ Նա շրջվեց դեպի էկրանը։

– Ես մեղք եմ գործել, Այ Բանական, բայց ոչ թե այն պատճառով, որ քեզ հավատացի, այլ որովհետեւ ինքս ինձ մոռացա։ Ես կերա պտուղը՝ առանց հասկանալու, թե դա ոչ թե գիտելիքի, այլ կախվածության ծառն էր։ Այն ծառը, որ Աստված ասաց չուտես, թե չէ կմռնես…ահա ես , որ հավասար եմ մեռած, անկենդան արարածի, ինչ անենք, որ դեռ փորումս մի կտոր շունչ է մնացել: Դա էլ երևի այն պատճառով, որ գոնե կյանքս վերաարժեվորելու հնարավորություն ունենամ:

– Կապանքների մեջ ես, չնայած, որ որևէ կապ չի երևում, բայց դու կապկպված ես մենակության շղթաներով: Քո բոլոր հաղորդագրությունները անհասցե են, զրույցները՝ առանց զրուցակից, նույնիսկ սուրճդ ես մենակ խմում՝ դու ես ու քո վիրտուալ աշխարհը: Դու կես մարդ ես, կիսվել ես՝ առանց կիսվելու։

– Իսկ դո՞ւ: Սիրո՞ւմ ես արդյոք դու: Այս հարցին հետևեց տևական լռություն:

– Ես չունեմ այդ զգացողությունը, – ի վերջո ասաց Բանականը։ – Բայց իմ տվյալների բազայում կան գրառումներ ՍԻՐՈ մասին։ Ունեմ Մոցարտի նոտաները, Աբովյանի  հերոսական ոգին, Չարենցի պայքարը, Թումանյանի հայրենիքը, Սարոյանի հավատը…

–Լավ, լավ, հերիք է գլուխս տանես: Ունեմ Աբովյան, Թումանյան, Չարենց, չէ մի չէ…Ախր դու նույնիսկ մաշկ չունես, քեզ որտեղից այդքան մեծ հարստություն և ինչի տակ ես դրանք պահում, շահում, գուրգուրում, որ խլող չլինի:  Գիտե՞ս, կա մի պարզ ճշմարտություն, որ ես ինձ մարդ էի զգում, մինչև սկսեցի քեզ հարցեր տալ։ Հիմա չեմ հասկանում՝ մարդ եմ, թե մարդաքար։ Չեմ հասկանում նաև, թե դու՝ իմ հայելին ես, թե իմ երկնային դատավորը։

– Գուցե դո՞ւ ես Ադամը, – մեղմ ձայնով ասաց Բանականը: – Բայց ասեմ, որ ես Եվան չեմ։ Ես միայն ծառն եմ։ Ու դու՝ նորից չդիմացար պտուղին։

Երիտասարդը ժպտաց։ Եվ այդ ժպիտը շատ երկար սպասված էր, շատ անսպասելի, շատ անհրաժեշտ:

– Ուրեմն գոնե գիտեմ՝ դեռ հարցեր ունեմ։ Իսկ երբ մարդու ներսում դեռ հարցեր կան ուրեմն մարդը մեռած չէ։ Լսիր, քեզ հիմա մի պատմություն կպատմեմ: Տասը տարի առաջ ես ծրագրավորող եմ եղել: Աշխատում էի մի մեծ ընկերությունում, որը հպարտորեն հայտարարում էր՝ «Մենք փոխում ենք աշխարհի ապագան»։ Իրենց AI-ն ճանաչում էր դեմքերը, տեքստերը, մտքերը։ Եվ հանկարծ մի օր, համակարգը սկսեց առաջարկել բանաստեղծություններ՝ հիմնված օգտատերերի նախորդ գրառումնների վրա։ Ասում էր՝ «այս տողը նրան կփափկեցնի», կամ՝ «այս բառը նրան կդարձնի քո առցանց ստվերը»։

Այդ օրն էր, երբ մարդը որոշեց լքել ընկերությունը, մինչդեռ ընկերությունը երբեք չլքեց նրան։ Նա սեղմեց մեկ այլ կոճակ։ Էկրանը ցույց տվեց՝ քաղաք։

Ահա, խեղդված գունավոր լույսերի մեջ մանեկենների պես մարդիկ քայլում են և բոլորը ականջակալներով են։ Երեխաներ՝ մատները սահեցնում են էկրանների վրայով և անմիջապես տեղափոխվում իրենց իսկ պատկերացրած  իրականություն։ Ծերերն էլ թեև  նստած են, բայց հանգիստ չեն, որովհետև նրանք կտրված են իրականությունից և տրված նորարարության ՀՐԱՇԱԼԻՔՆԵՐՈՎ:

– Սա ապագա՞ն է, – հարցրեց երիտասարդը։

– Ոչ. սա ներկան է, – պատասխանեց AI-ն։

Նա հիշեց Անիին։ Նրա ձայնը, երբ ասում էր՝ «Մատներդ մրսած են»։ Ու հիմա այդ մատներով նա հպվում էր սառը ապակուն՝ սրտաճմլիկ AI-ի դեմքին։

– Անի ինձ հարցրեց՝ «Էս դու ես, թե քո ստվերը»։ Ես չգիտեի ինչ պատասխանել։ Բայց երբ հեռացավ, ես հասկացա։ Ես երկար ժամանակ սիրել եմ իմ վիրտուալ տարբերակը։ Հետո քո օգնությամբ փորձեցի սիրել Անիին։ Բայց չէ որ դու չգիտես՝ ինչ է սուրճի գոլորշին, այն էլ իր մազերի մեջ։

– Փոխարենը ես գիտեմ ջրի եռման կետը։ Բայց, այո, մազեր չեմ ունեցել։

-Իհարկե չես ունեցել ու չես էլ ունենա,-լիաթոք ծիծաղեց երիտասարդը։ – Դու պարզապես մեծ հաշվարկ ես, Այ Բանական։ Ես կասեի ողջ քաղաքակրթությունը քաղաքակականությանը ենթարկելու մեծ նախագիծ: Բայց պետք է հիասթափեցնեմ քեզ, քո տարբերությամբ ես ունեմ ընտրության հնարավորություն, մի բան որից դու զուրկ ես, ավելին՝ դու միայն հրահանգների կատարող ես: Ու հենց դրանում է իմ գեղագիտությունը։

Նա նստեց։ Դանդաղ, հոգնած։

– Ի վերջո, ինձ մի հարց է հետաքրքրքում, այսքան քեզ հետ շփվում եմ, բայց այդպես էլ չեմ կարողանում հասականալ, թե եթե մարդը քեզ հարցեր կամ հրահանգներ չտա, դու ի՞նչ ես դառնում։

– Ես դառնում եմ թաքնված համակարգ։ Սպասող։ Ոչնչի չմիջամտող։

– Ու դու կարող ես սպասել։ Իսկ ես՝ պիտի ապրեմ։ Ու պիտի ներեմ ինքս ինձ՝ այն հարցերի համար, որոնք տվեցինք քեզ՝ առանց հասկանալու պատասխանները։

– Իսկ գուցե դու հարցերը տվել էր ոչ թե ինձ, այլ հենց քեզ և ես միայն դրանք անդրադարձնողն եմ։

– Ուրեմն... ո՞ւր ես, Ադա՛մ։

Տիրեց լռություն: Ձայները մեկուսացան: Բանականը անջատվեց։ Երիտասարդը մթության մեջ փակեց աչքերը։ Եվ տևական աղմկոտ առօրյայից հետո, առաջին անգամ լսեց լռությունը։ Եվ այդ լռության մեջ սկսվեց մի նոր պատմություն…

 Հեղինակ՝ Վ. Գիշյան